Η επίθεση της άρχουσας πολιτικής τάξης στον πολιτισμό αναδεικνύει την κρισιμότητα της προσωπικής ευθύνης και του κοινωνικού ρόλου του συγγραφέα στην Ελλάδα του 2013
(με ΚΛΙΚ στην εικόνα μετάβαση στην αρχική ΠΗΓΗ αυτής της ανάρτησης: ΧΡΟΝΟΣ ψηφιακό onlineπεριοδικό )
Αναλογιζόμενος τον κοινωνικό ρόλο τον οποίο καλείται να παίξει σήμερα ένας διανοούμενος αντιλαμβάνομαι ότι η ελληνική περίπτωση είναι εξόχως παραδειγματική. Όχι μόνο επειδή στην Ελλάδα εμφαίνεται η πλέον ακραία εκδοχή της ευρωπαϊκής δημοσιοοικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, αλλά επίσης επειδή στην Ελλάδα γίνεται περισσότερο σαφές από αλλού ότι ο τρόπος με τον οποίο η τρέχουσα ευρωπαϊκή πολιτική τάξη χειρίζεται την κρίση, μεταμορφώνει τις κοινωνίες σε πεδία οικονομικού, ηθικού και ιδεολογικού πειραματισμού…
… Η καταστροφική συνταγή της λιτότητας, της συρρίκνωσης των ατομικών και των συλλογικών δικαιωμάτων, της αποδιάρθρωσης του προνοιακού κράτους, της φτωχοποίησης, της ιδιωτικοποίησης των κοινωνικών αγαθών, της ηθικής απαξίωσης των συλλογικών ιδεολογιών είναι ένα φαινόμενο ταξικό και αφορά κάθε Ευρωπαίο πολίτη.
Αν η Ελλάδα είναι ένα κράτος το οποίο (εντός μιας υποτιθέμενης υπερεθνικής κοινότητας ελεύθερων πολιτών) βρίσκεται υπό καθεστώς οικονομικής υποτέλειας, αυτή η διαπίστωση δεν ισχύει μόνο «τοπικά». Εκτεταμένα κοινωνικά στρώματα σε όλη σχεδόν την επικράτεια της Ε.Ε. καθίστανται εξίσου υποτελή μέσα στην ίδια τους τη χώρα.
Η Ελλάδα και η κρίση του πολιτισμού
Ζω και εργάζομαι στην Ελλάδα. Είμαι συγγραφέας «πλήρους απασχόλησης». Συνεπώς, ο τρόπος με τον οποίο η άρχουσα πολιτική τάξη στην Ελλάδα αντιμετωπίζει τον τομέα του πολιτισμού με αγγίζει άμεσα.
Ποιος είναι ο τρόπος αυτός; Επικεντρώνομαι στο βασικότερο: αναγνωρίζοντας την κουλτούρα, τα έργα τέχνης, αλλά και τους ίδιους τους καλλιτέχνες και τους διανοουμένους ως δυνητικούς κινδύνους για την εξουσία της, η άρχουσα πολιτική τάξη στην Ελλάδα του 2013 (ένα ετερόκλητο συμπίλημα απαξιωμένων συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατών δυνάμεων) έχει προχωρήσει σε συστηματική και βίαιη αποθέσμιση του χώρου του πολιτισμού.
Φυσικά, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολιτικής είναι εκείνο της 11ης Ιουνίου 2013, όταν επιχειρήθηκε η κατάργηση της Ελληνικής Τηλεόρασης (συμπεριλαμβανομένων όλων των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών του δημόσιου δικτύου), γεγονός που καταδικάστηκε πέρα από τα όρια της Ευρώπης.
Για να περιοριστούμε όμως στον χώρο των γραμμάτων, οι δύο θεμελιώδεις φορείς πολιτικών για τη λογοτεχνία, το βιβλίο και την επιμόρφωση: το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης της Λογοτεχνίας (Ε.ΚΕ.ΜΕ.Λ.), έκλεισαν μέσα σε διάστημα δύο ετών. Οι αντίστοιχοι τομείς ευθύνης και αποφάσεων μεταφέρθηκαν στη δικαιοδοσία του εκάστοτε υπουργού. Αφαιρέθηκε, λοιπόν, η εξουσία από τους οργανικούς φορείς του πολιτισμού και επέστρεψε στη δικαιοδοσία της πολιτικής αρχής.
Να, λοιπόν, που δεν μπορούμε πια να μιλάμε αόριστα για «την κρίση» σαν να αναφερόμαστε σε μια υπερβατική οντότητα ή κατάσταση, αλλά οφείλουμε να μιλάμε σαφώς για διακριτές πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται «υπό το πρόσχημα» της κρίσης και παγιώνουν αυτό που ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν έχει από καιρό διακρίνει ως «πολιτική της διαρκούς κατάστασης εκτάκτου ανάγκης».
Προσωπική ευθύνη
Το ερώτημα, λοιπόν, τίθεται σαφώς: Πώς «αγγίζει» έναν συγγραφέα αυτή η πολιτική; Ποιες εκφάνσεις της ταυτότητάς του απειλούνται από την επιβολή της;
Ας το πω πιο απλά: διδάσκοντας λογοτεχνία ένας συγγραφέας δεν κερδίζει απλώς κάποια χρήματα για να μπορεί να ζει και να γράφει. Η θέση του διδάσκοντος τον καθιστά διαμορφωτή συνειδήσεων. Ενώ την ίδια στιγμή –ενώ διδάσκει– διαμορφώνει ο ίδιος τη δική του λογοτεχνική σκευή. Οι μαθητές διαμορφώνουν τον δάσκαλο. Αυτό ήταν καίριας σημασίας για μένα και επλήγη με την κατάργηση του Ε.ΚΕ.ΒΙ.
Διοργανώνοντας ένα φεστιβάλ ένας συγγραφέας δεν κάνει δημόσιες σχέσεις, αλλά παρεμβαίνει δυναμικά στο γίγνεσθαι της κοινωνίας στην οποία ζει. Θέτει ερωτήματα, προκαλεί, αμφισβητεί και –εντέλει– μαθαίνει ο ίδιος. Αυτή η δημόσια λειτουργία ήταν πολύ σημαντική για μένα. Επλήγη με το κλείσιμο του Ε.ΚΕ.ΜΕ.Λ. και την κατάργηση του DASEINFEST.
Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά παραδείγματα. Υπάρχουν πολλά άλλα εμπόδια: το κλείσιμο εφημερίδων, περιοδικών και βιβλιοπωλείων, η εκδοτική συρρίκνωση, η έλλειψη αμοιβών, αλλά και η γενικότερη επίθεση στον πολιτισμό: το κλείσιμο θεάτρων, μουσικών σκηνών, πολιτιστικών οργανισμών, η εκδίωξη άξιων ανθρώπων του πολιτισμού από θέσεις ευθύνης, και, βεβαίως, η οικονομική εξαθλίωση, η στυγνή φορολογία, η ανεργία, η ασφαλιστική διάλυση, η καταστολή και ο εκφασισμός.
Γεγονότα που οδηγούν σε μια σειρά απορίες: Γιατί υποτασσόμαστε ως κοινωνία; Τι οφείλει να κάνει υπ’ αυτές τις συνθήκες ένας συγγραφέας; Πώς καλείται να δράσει ο διανοούμενος;
Πολίτης – διανοούμενος – κοινωνικός δρων (social actor)
Κατά πρώτον, o διανοούμενος οφείλει να δραστηριοποιηθεί ως αλληλέγγυος πολίτης στο πλευρό εκείνων που πλήττονται από την τρέχουσα πολιτική, ενάντια στην πολιτική αυτή και ενάντια σε εκείνους που την πρεσβεύουν και επωφελούνται από την άσκησή της.
Κατά δεύτερον,οφείλει να συνεχίσει με όποιον τρόπο μπορεί τις δραστηριότητες που έχουν πληγεί από την τρέχουσα πολιτική…
Το έργο τέχνης
Τι συμβαίνει, εντούτοις, με το ίδιο το έργο τέχνης; Πώς λειτουργεί σε αυτό το πλαίσιο; Σε ό,τι με αφορά, τίθεται ένας σαφής διαχωρισμός: η προσωπική μου πολιτική αρδεύει οπωσδήποτε το γράψιμο, αλλά δεν τοποθετείται ποτέ σαφώς διατυπωμένη σε αυτό. Για μένα, το καλλιτεχνικό έργο έχει μια αυτογνωστική συνιστώσα και πρέπει να αποτελεί ένα πεδίο ερωτημάτων και αμφισβητήσεων – όχι μια επικράτεια θέσεων. Οφείλει να διακινδυνεύει, να παρεμβαίνει ακόμα και προκλητικά, να ακολουθεί την ηθική επιταγή, αλλά να μη στρατεύεται επ’ ουδενί…
Για μένα έχει νόημα μια τέχνη που προσπαθεί να προσεγγίσει την αυτογνωσία και διερωτάται: «Γιατί υποτασσόμαστε;». «Πώς έχουμε αλλάξει;». «Τι μαθαίνουμε για τον εαυτό μας;». «Πώς αντιφάσκουμε;». Αυτά είναι ερωτήματα που αφορούν και τον ίδιο τον συγγραφέα, εμένα τον ίδιο προσωπικά.
Όντας εν εγρηγόρσει
Ο δρων διανοούμενος οφείλει να παραμένει σε εγρήγορση. Οφείλει να συνεχίζει να σκέφτεται μέσω του έργου του. Οφείλει να ανανεώνει τις ερωτήσεις που θέτει στους άλλους. Αλλά την ίδια στιγμή οφείλει να παραμένει παρών ως συμμέτοχος στον δημόσιο χώρο. Οφείλει να ανοίγει δυνατότητες συλλογικής συμμετοχής στον χώρο του πολιτισμού και των ιδεών. Αλλά όταν καλείται να δράσει υπό την ιδιότητα του πολίτη, να το κάνει με ευθύτητα, άμεσα και με ξεκάθαρο στόχο.
[ΠΗΓΗ: Χρήστος Χρυσόπουλος, Ο συγγραφέας και η προσωπική ευθύνη: μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο]
[Σ’ αυτό το ιστολόγιο αντιγράφω και επικολλώ μία ανάρτηση κάθε φορά, απ’ αυτές που τυχαία «συναντώ» στη μεταμεσονύχτια βόλτα στα ιστολόγια που παρακολουθώ έτσι όπως τα φέρνει στο e-προσκήνιο η μηχανή αναζήτησης της google, ένα πρόσχημα κι αυτό να φέρομαι στη Σιωπή «όπως η βροχή στους τσίγκους, ρυθμικά με ανωτερότητα». Με ΚΛΙΚ στην εικόνα μετάβαση στην ΠΗΓΗ αυτής της ανάρτησης: ΧΡΟΝΟΣ]