Όταν άρχισαν να καταγράφονται τα εμπορικά «πάρε – δώσε» και αναδύθηκε η ανάγκη διαχείρισης της πληροφορίας, ο πολιτισμός άρχισε να αποκτά ιστορική μνήμη και συνέχεια. Όμως οι μεταβολές στα αποθέματα, οι καταστροφές, η ζωή και ο θάνατος συνιστούν μια «πραγματική» αλλαγή του χρόνου ή όλα αυτά είναι μια εκκρεμής κίνηση εντός ενός άχρονου Είναι;
Οι μέρες και οι μήνες επαναλαμβάνονται κάθε έτος δημιουργώντας έναν κύκλο. Η κυκλικότητα του Χρόνου είναι ένα θέμα που εντοπίζεται σε αρχέγονες δοξασίες, οι οποίες υποστηρίζουν πως ζούμε σε μια «μυθική» εποχή που αναπαράγεται με τους ίδιους όρους διαρκώς. Το «συνειδητό τώρα» -το παρόν- πάντα είναι η τελευταία εποχή του κύκλου, μια εποχή παρακμής πριν την Καταστροφή. Και όταν αυτή επέλθει, όλα θα ξεκινήσουν πάλι από την αρχή. Η πρόοδος είναι μηδενική. Οι πρωταρχικές «μυστηριακές» πράξεις κάποιων Θεών αναπαράγονται συνέχεια μέσα από τη γραφή που «καρφώνει» το υποκείμενο στάσιμο μέσα στον χρόνο. Γιατί μπορεί η γραφή να ξεκίνησε σαν γεννήτρια της ιστορίας, ταυτόχρονα όμως κατέγραψε τα έπη, τις μυθικές εντολές και δοξασίες. Και από τότε ακόμα «μιμείται» και αναπαράγει αυτές τις πρώιμες και θεμελιακές δομές που ανακάλυψε σε αυτούς τους μύθους.
Η εξομολόγηση
Κάθε βιβλίο είναι μια εξομολόγηση, όχι όμως προσωπική. Ο συγγραφέας σπάνια προσπαθεί με αυτά που γράφει να διώξει τους δαίμονές του και να αυτοκαθαρθεί. Δεν θεωρεί πως ο ίδιος είναι αμαρτωλός, αλλά πως η ύπαρξη συνολικά είναι αμαρτωλή. Στα περισσότερα βιβλία διαβάζουμε για ήρωες που φέρουν αυτό το τραύμα της οικουμενικής ενοχής (πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον Γιόζεφ Κ. της Δίκης, δεν υπάρχει). Αρκετοί είναι εκείνοι οι συγγραφείς που θεωρούν πως έκαναν λάθη στη ζωή τους και τα καταγράφουν, άλλοι τα χρησιμοποιούν ως έμπνευση και άλλοι δημιουργούν μια ιδιαίτερη λογοτεχνία του «κακού», π.χ Λωτρεαμόν. Η εξομολόγηση προαπαιτεί μια δεδομένη αμαρτία, εξομολογούμαστε επειδή είμαστε αμαρτωλοί εκ των πραγμάτων. Οι συγγραφείς μπορούν ορισμένες φορές να βγάζουν τα εσώψυχά τους για κρίση, ποτέ όμως για καταδίκη. Αντιθέτως φέρουν μέσα τους ένα κομμάτι του Είναι, το οποίο πάσχει και δυσλειτουργεί και είναι a priori καταδικασμένο. Αυτό το κομμάτι είναι που «εξομολογούνται» με τη γραφή.
Η φουκωϊκή σύλληψη της ομολογίας -μια εξομολόγηση παντού και πάντα, κάθε ώρα και στιγμή- ως μια δομή μέσα στην οποία ο άνθρωπος πάντα κάτι έχει να πει και να ομολογήσει, είναι ένας άλλος τρόπος για να πούμε το προφανές. Είμαστε πάντα ένοχοι επειδή στον μυθικό χρόνο, κάποιος πρόγονός μας έκανε ένα σφάλμα και αποκοπήκαμε από τον Ουρανό (σχεδόν όλες οι θρησκείες έχουν έναν παρόμοιο μύθο). Η αμαρτία είναι αυτή που μας συνδέει με τον χρόνο της ευημερίας, όταν κατοικούσαμε πλάι-πλάι με τους Θεούς. Εξαιτίας αυτής της θεμελιακής ενοχής, ο ιστορικός χρόνος καταργείται και το υποκείμενο είναι βυθισμένο για πάντα στην αιώνια και αναλλοίωτη στιγμή αυτού του σφάλματος. Μέρες περνάνε, πόλεμοι έρχονται και φεύγουν και εμείς πάντα εκεί, να μένουμε με ένα σκοτεινό «υπόλειμμα» που μας τρώει, να στοχαζόμαστε και να εξομολογούμαστε κάτι το οποίο έχουμε πια ξεχάσει.
Βιβλία γύρω από αυτή την εξομολόγηση για το χιλιόμορφο «κάτι» υπάρχουν άπειρα. Στο Κάτω από το Ηφαίστειο, για παράδειγμα, ο Λόουρυ εξομολογείται στην ουσία το πάθος που κατέστρεψε τη ζωή του, το ποτό. Όμως πίσω από αυτή τη σχηματοποίηση της εξομολόγησής του, η γραφή του -και η κάθε γραφή- είναι μια προσπάθεια καταγραφής του βάσανου μιας ενοχής που θα υπάρχει πάντα. Ο κάθε συγγραφέας, με το ταλέντο που διαθέτει, συγγράφει ένα κομμάτι από τη μεγάλη εξομολόγηση του Όντος. Τόσα χρόνια εξομολόγησης και ο χρόνος παραμένει πάντα ίδιος. Ο χρόνος της πρώτης αμαρτίας…
Μυθικός Χρόνος
Ο άνθρωπος ζει σε έναν μόνο χρόνο, στον χρόνο των πράξεων των πρώτων Θεών. Είμαστε βυθισμένοι μέσα στο σκοτεινό και υγρό αρχέγονο Χάος και κάνουμε απλωτές μέσα στον απέραντο πρωταρχικό χώρο, αλλά ποτέ μέσα στον χρόνο. Ακριβώς το αντίθετο από τη θεωρία της Σχετικότητας και από αυτό που ο Τζόυς πολύ ωραία έγραφε: «ό,τι σε περιμένει μέσα στον Χώρο θα σε βρει μέσα στον Χρόνο». Η γραφή δεν ξέρει από ιστορία, είναι μια δομή που μας εμπλέκει σε μια κυκλική διαδικασία αυτοκαθορισμού μέσα από εξομοίωση των θεμελιακών θεϊκών πράξεων με την ίδια την οντολογία του υποκειμένου. Ο Μιρτσέα Ελιάντε περιγράφει στο Κόσμος και Ιστορία πως το Είναι λιμνάζει μέσα στο αιώνιο και αναλλοίωτο Ον, μέσα από μια αέναη επιστροφή στις χειρονομίες των αρχετύπων. Εκεί βρίσκει τον εαυτό του το υποκείμενο και εκεί καθορίζεται. Τα ίδια τα δομικά υλικά της γραφής αποτυπώνουν αυτό το μαγικό ταξίδι, όπου το κάθε μέλλον είναι ένα παρελθόν.
Οι χωροχρονικοί λαβύρινθοι του Μπόρχες, απεικονίζουν πως το υποκείμενο χάνεται μέσα στις στροφές και τις διακλαδώσεις του χώρου, ενώ ο χρόνος δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια επανάληψη. Στο διήγημά του «Ο θάνατος και η Πυξίδα», ο ανταγωνιστής λέει στον πρωταγωνιστή καθώς είναι έτοιμος να τον πυροβολήσει, «…την επόμενη φορά που θα σε σκοτώσω, σου υπόσχομαι έναν τέλειο λαβύρινθο, φτιαγμένο από μια μοναδική ευθεία γραμμή, αόρατη και ατελείωτη». Το κάθε κείμενο γεννάται από τη δομική ανάγκη να καλυφθούν οι θεμελιακές πληγές στο σώμα της ύπαρξης. Τραύματα τα οποία δημιουργήθηκαν στην αρχέγονη Δημιουργία, από τις αρχετυπικές πράξεις των Θεών. Και ερχόμαστε εμείς τώρα να αναπαραγάγουμε αυτές τις πράξεις, γιατί μόνο εκεί βρίσκουμε τον εαυτό μας, στη μίμηση ενός Θεού, και αντί οι πληγές να καλύπτονται, εν τέλει βαθαίνουν.
Κάπου έγραφε ο Αντόρνο πως το Νέο ως κρυπτογράφημα είναι η εικόνα του αφανισμού. Κάθε φορά που θεωρεί η γραφή πως πρωτοπορεί, στην ουσία ίσως απλά να αφανίζει κάθε πρόοδο, και να επιστρέφει για μια νέα αρχή στο σημείο μηδέν. Σβήνει την ιστορία και επιστρέφει στον γνωστό αρχετυπικό αιώνιο χρόνο, μέσα
[ΠΗΓΗ: Ηλίας Μπιστολάς, Γραφή και μυθικός χρόνος, BOOKSTAND,περιοδικό για το βιβλίο και την ανάγνωση: http://bookstand.gr/]